پایان وضعیت برزخی ناصر ملک مطیعی

واکنش مردم به درگذشت ناصر ملک مطیعی و حضور توده های انبوه در مراسم تشییع جنازه او در برابر خانه سینما و خیابان های اطراف آن و بهشت زهرا، بیانگر میزان بالای محبوبیت این بازیگر قدیمی سینمای ایران نزد کسانی بود که با فیلم های او خو گرفته و با آن پیوندی دیرین و تاریخی داشتند. آن هم بازیگری که بعد از انقلاب ممنوع التصویر شد و مدت چهل سال، جز بازی در نقشی کوتاه در یک فیلم بی اهمیت، هیچ فیلمی از او بر پرده سینماهای ایران به نمایش درنیامد. اگرچه کمتر کسی از دوستداران این بازیگر به ویژه در میان نسل های جوان تر تماشاگران ایرانی است که  فیلم‌های او به ویژه قیصر را بعد از انقلاب بر روی ویدئو یا از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای تماشا نکرده باشد.

برخلاف تصور سردمداران انقلاب، ممنوع کردن فعالیت ملک مطیعی و جلوگیری از حضور او  در سینما به بهانه مبارزه با ابتذال و فساد، نه تنها باعث فراموشی او نشد بلکه بر محبوبیت او افزود و غیبت او و ستارگان دیگر هم نسل او مثل بهروز وثوقی را به بغضی فروخورده در گلو تبدیل کرد که روز یکشنبه ششم خرداد به فریادی علیه صدا و سیما و همه کسانی تبدیل شد که حکم ممنوعیت و محرومیت او از کار در سینما را صادر کرده بودند.

نام ملک مطیعی با تاریخ سینمای ایران گره خورده است. او از اولین نسل بازیگران ایرانی است که توانست خود را به جایگاه یک ستاره در سینمای ایران برساند. ملک مطیعی در سال ۱۳۲۸ با فیلم «واریته بهاری» ساختۀ اسماعیل کوشان فعالیت بازیگری اش را شروع کرد. پدر او سینما دار بود و ملک مطیعی خیلی از فیلم های آن دوره را بر پردۀ سینمای پدرش (سینما شرق) در خیابان سیروس تماشا کرد. او بعد از بازی در نقش هایی کوچک و کم اهمیت در فیلم هایی مثل «واریته بهاری» و «شکار خانگی»، در ملودرام جنایی  «چهارراه حوادث»  ساخته ساموئل خاچیکیان بازی کرد. اما با فیلم «ولگرد»(۱۳۳۱) ساخته مهدی رئیس فیروز بود که ناصر ملک مطیعی به عنوان ستاره ای جدید در سینمای ایران ظهور کرد. «ولگرد»، با پایان تراژیک و مرگ قهرمان آن، فیلمی متفاوت در سینمای فارسی دهه سی بود، فیلمی که قهرمان آن(با بازی ملک مطیعی) با شلیک ماموران حکومت نظامی، بر آسفالت خیابان های تهران جان می داد. این نوع پایان در سینمای فارسی که تماشاگران آن به پایان های خوش عادت داشتند، بی سابقه بود و تنها دو دهه بعد در فیلم های موج نویی مثل «قیصر»، «تنگنا» و «صبح روز چهارم»، تکرار شد. با این حال، «ولگرد»، به رغم پایان بدفرجام قهرمان آن، مورد توجه مردم قرار گرفت و از نظر تجاری به فیلم موفقی تبدیل شد. از آن پس تماشاگران ایرانی، ملک مطیعی را با قد بلند و هیکل چهارشانه، صورت جذاب و موهای سیاه و ابروهای پر پشت در خاطر سپردند و این تصویر با گذشت زمان نه تنها از ذهن آنها محو نشد بلکه فیلم به فیلم پررنگ تر و ماندگارتر شد اگرچه تیپ و شمایل او در طول زمان تغییر کرد و به ویژه بعد از بازی در فیلم «قیصر» در اواخر دهه چهل به چهره آیکونیک و تیپیکال فیلم های ژانر جاهلی و کلاه مخملی تبدیل شد.

ملک مطیعی بعد از انقلاب اسلامی، همچون بسیاری دیگر از بازیگران سرشناس سینمای ایران، به دادگاه انقلاب فراخوانده شد. او پس از انقلاب تنها در فیلم «برزخی ها» در کنار فردین و ایرج قادری بازی کرد و به دنبال آن بر اساس حکم دادگاه انقلاب، برای همیشه از بازیگری در سینما محروم شد. در چنین فضایی، ساخته شدن فیلم برزخی ها در سال ۱۳۶۱ با شرکت تعدادی از ستارگان محبوب سینمای پیش از انقلاب ایران مثل فردین، ایرج قادری و ناصر ملک مطیعی جنجال زیادی به پا کرد و با مخالفت شدید نیروهای حزب اللهی روبرو شد. با این حال به رغم این مخالفت ها، برزخی ها با استقبال وسیع مردم مواجه شد و به فروش قابل توجهی دست یافت. موفقیت تجاری برزخی ها و استقبال تماشاگران از آن، نشان می داد که ستارگان قدیمی هنوز در نزد عامۀ تماشاگر ایرانی محبوبیت دارد و انقلاب باعث فراموشی آنها نشده است و همین عامل اصلی نگرانی نیروهای تندرو بود. برزخی ها، تکلیف سینمای ایران را با ستاره ها و ستاره سالاری روشن کرد. دیگر عصر ستاره ها به سر آمده و نور آنها بی فروغ شد.

اسماعیل فدایی، نماینده مجلس آن دوره و عضو کمیسیون ارشاد اسلامی مجلس، در مخالفت با فعالیت ستاره های پیش از انقلاب در سینمای ایران گفت: « بازیگران و فیلمسازان گذشته، واقعا خیانت شان، جنایت شان، کثافت کاری هایشان و فساد کاری هایشان در اجتماع بوده و نه تنها نباید روی پرده بیایند بلکه می بایست این ها را از همان روز اول بگیرند و محاکمه کنند. به دنبال آن، عرصه برای فعالیت این بازیگران بسیار تنگ شد و جز تعداد بسیار معدودی، اغلب بازیگران مطرح زن و مرد پیش از انقلاب از جمله فردین، بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی، ایرج قادری، از بازی در فیلم ها منع شدند. به این ترتیب سیاست پرهیز از ستاره سالاری، به حذف اکثر بازیگران زن و مرد جوان پیش از انقلاب انجامید و تنها به حضور برخی بازیگران مرد و زن از نسل قدیمی تر مثل مهری ودادیان، مهین شهابی، جمشید مشایخی، جمیلۀ شیخی، علی نصیریان، نادره، داوود رشیدی و عزت الله انتظامی که بیشتر سابقه تئاتری داشتند، رضایت داد.

دیدگاه شما

لطفا دیدگاه خود را وارد نمایید
نام خود را وارد کنید

17 − fourteen =