نمایش هفت فیلم ترسناک در بخش ویژه ای با عنوان «سایه های ترس» در جشنواره جهانی فیلم فجر، بهانه خوبی است که به موقعیت ژانر وحشت در سینمای ایران نظری بیفکنیم.
ژانر وحشت، یکی از ژانرهای غایب و مهجور سینمای ایران است. فیلم های ترسناکی که در تاریخ سینمای ایران ساخته شده از تعداد انگشتان دست هم کمتر است بعضی از آنها مثل «طلسم» داریوش فرهنگ را به سختی می توان در این ژانر دسته بندی کرد. روزگاری ساموئل خاچکیان را استاد دلهره و وحشت در سینمای ایران لقب داده بودند اما واقعیت این است که هیچکدام از فیلم های خاچکیان به مفهوم واقعی کلمه ترسناک نبودند و ربطی به ژانر وحشت نداشتند بلکه بیشتر آنها تریلرهای جنایی بودند که به تقلید از فیلم های جنایی و نوآر آمریکایی ساخته می شدند. اگرچه استادی خاچکیان، در خلق لحظه های پر از اضطراب، تعلیق و هیجان در این فیلم ها انکارناپذیر است. شاید تنها فیلم مهم و قابل اعتنای ترسناک تاریخ سینمای ایران، فیلم «شب بیست و نهم» ساخته حمید رخشانی باشد که در آن فیلمساز، استفاده نسبتا درستی از عناصر و الگوهای ژانر وحشت با تکیه بر فرهنگ و باورهای سنتی ایرانی کرده است و لحظه هایی از آن واقعا تماشاگر را می ترساند.
در سال های گذشته تلاش هایی از طرف فیلمسازان ایرانی مثل بهرام بهرامیان در «آل»، آرش معیریان در «احضار شدگان»، محمد حسین لطیفی در «خوابگاه دختران» و محمد مهدی عسگرپور در «اقلیما» در این زمینه صورت گرفت اما بیشتر آنها تجربه هایی الکن و ناکام در این زمینه اند و هیچکدام موفق نشدند به اثر ماندگاری در این ژانر تبدیل شوند.
حالا برای اولین بار یکی از بخش های اصلی جشنواره جهانی فیلم فجر به این ژانر اختصاص یافته و علاقمندان فیلم های ترسناک می توانند در ساعت های حوالی نیمه شب که زمان مناسبی برای نمایش این نوع فیلم هاست و در اغلب جشنواره های جهانی از جمله در جشنواره فیلم کن نیز معمول است، به تماشای این فیلم ها بنشینند. از میان هفت فیلمی که در این بخش به نمایش درمی آید، تنها یک فیلم ایرانی به نام «زار» ساخته نیما فراهی وجود دارد و بقیه از کشورهای لهستان، روسیه، مکزیک، کره و ژاپن اند.
ژانر وحشت، سابقه ای طولانی در سینمای کشورهای شرق آسیا به ویژه ژاپن دارد. سینماگران ژاپنی، به جای تقلید از سینمای ترسناک هالیوود، به خوبی توانستند با الهام از سنت نیرومند داستان های مربوط به ارواح، ژانر وحشت بومی و منحصر بفرد خود را ایجاد کنند. اکثر تماشاگران جدی سینما در ایران با شاهکارهای کلاسیکِ ترسناکِ سینمای ژاپن مثل «کوایدان» ساخته ماساکی کوبایاشی و «اونی بابا» ساخته کانه تو شیندو آشنایی دارند. ژانر وحشت ژاپنی، در سال های اخیر با ساخته شدن فیلم هایی مثل «رینگ» (حلقه) و «کینه»، از سنت گذشته خود فاصله گرفت و معرف الگوی تازه ای در این ژانر شد که سینمای هالیوود را نیز تحت تاثیر قرار داد. نیما فراهی، کارگردان فیلم «زار» نیز می گوید که فیلمش در زیرمجموعه فیلم‌هایی نظیر «حلقه و کینه» ساخته شده و «مانند آنها به فضای متافیزیک و موجودات ارگانیک ورود کرده است».
ژانر وحشتِ کره ای نیز اگرچه بیشتر تحت تاثیر سینمای ترسناک هالیوودی است اما با این حال، ویژگی های بومی منحصر بفرد خود را دارد و در سال های اخیر شاهد پیشرفت های چشمگیری بوده و فیلم های ترسناک کره ای که تلفیقی با ژانر تریلر جنایی اند، محبوبیت زیادی در سراسر جهان دارند.
اینک نمایش نمونه هایی از سینمای وحشت مدرن ژاپنی و کره ای، می تواند باعث توجه فیلمسازان و تهیه کنندگان ایرانی به این ژانر قدیمی و بسیار متنوع سینما و ظرفیت های آن شود. فرهنگ و ادبیات کهن و نیز ادبیات عامه ایران، پر است از داستان ها، حکایت ها، موجودات و نیروهای مرئی و نامرئی ترسناک که می تواند دستمایۀ خوبی برای فیلمنامه نویسان و کارگردانان ایرانی باشد.
به نظر می رسد اکنون شرایط برای تولید فیلم های ترسناک در ایران بهتر از گذشته است اما قطعا زمان زیادی لازم است که این ژانر با مختصات بومی در سینمای ایران شکل گیرد. باید منتظر ماند و دید که تجربه های سینماگران ایرانی در این زمینه چه نتیجه ای به بار می آورد.