مطالعات ژانر، یکی از مهمترین مباحث مطالعات سینمایی است. واژۀ ژانر ( Genre) که در فارسی، «گونه» ترجمه شده، یکی از مفاهیم کلیدی در حوزه مطالعات سینمایی و نقد فیلم است و کاربرد گستردهای در حوزه ادبیات سینمایی دارد و کتابها و مقالات بسیاری در این زمینه منتشر شده است. کتاب «گونۀ سینمایی، لحن و نظام ارزشی»، نوشتۀ علیرضا کاوه که اخیراً در ایران منتشر شده؛ کتابی تالیفی در این زمینه است که به بررسی و معرفی ژانر از جنبه های مختلف می پردازد. این کتاب به سه بخش اصلی یعنی گونه، لحن، و ایدئولوژی تقسیم شده است. علیرضا کاوه؛ ژانرها را به ۷ گونۀ اصلی تقسیم کرده که عبارتند از: « ژانر جنایی، ژانر کمدی، ژانر ملودرام، ژانر وسترن، ژانر فانتزی، ژانر وحشت و ژانر موزیکال. اگرچه نویسنده جدا از ژانرهای اصلی، ژانرهای فرعی دیگری را نیز در کتاب خود آورده که شاید به سختی بتوان آنها را به عنوان یک ژانر سینمایی پذیرفت مثل «خطابه ای» یا «فیلم در فیلم» یا «فاجعه» یا «سمفونی شهر».
نویسنده سعی کرده که با استفاده از مفهوم رنگین کمان و طیف رنگ ها، تعریف ملموسی از مفهوم ژانر ارائه کند. او در این زمینه می نویسد: « همان گونه که برای تجزیۀ نور یا رنگینکمان، دامنه(طیف)ی با هفت رنگ تعریف شده است، میتوان برای تصویر متحرک – آمیخته با صدا – نیز قایل به دامنه(طیف)ی خاص بود.یعنی همچون صوت با واحدِ سنجشِ «دسیبل»، میتوان واحدِ سنجشی برای دریافتِ دیداریِ تصاویر متحرک (سینما)تعریف و دستهبندی کرد. این دامنه(طیف)و واحد سنجش، گونهها هستند. پذیرشاین مقایسه به معنیِ قبولِ «مریی»سازی است، یعنی همچون فرابنفش و فروسرخ، باید قایل به حوزۀ دریافتناپذیرِ پیرامونی بود که دراینجا نامِ «فراگونه» به آن داده شده است، و نیاز به بحث تفصیلیدارد.»
ریشۀ نظریۀ ژانر از نظر نویسنده به ارسطو برمیگردد که در فن شعر به چهار گروه ژانر ادبی اشاره کرده است. اما او در پیشگفتار کتاب می گوید که به «نظریهپردازی ایرانی» در مورد سینما اعتقاد دارد و هدف از نوشتن این کتاب نیز رسیدن یا نزدیک شدن به این ایده بوده است. به همین دلیل نیز در کتاب به آثار سینمای ایران از منظر ژانر، اشارههای متعددی وجود دارد. کتاب، به شکلی فشرده به سرفصلهای مطرح در مورد ژانر و همچنین به تفاوتهای ژانربندی در نظر تولیدکنندگان، توزیعکنندگان و بینندگان سینما میپردازد. با این حال از نظر نویسنده، فیلمها یا ژانرهایی وجود دارند که بر سر آنها اختلاف نظری نیست، یا اختلاف کمتری وجود دارد. نویسنده همچنین برای بررسی ژانرها، از رویکردهای مختلف مثل رویکرد اسطوره ای/کهن الگویی، رویکرد ساختاری، رویکرد نحوی، رویکرد تاریخی، رویکرد ایدئولوژیک، رویکرد معنایی و رویکرد مخاطب محور استفاده کند. به اعتقاد نویسنده، برای بررسی ژانر در سینمای امروز باید رویکردی تلفیقی اتخاذ کرد و به همین دلیل او همۀ این رویکردها را به کار میگیرد.
علاوه بر این، در این کتاب به مفاهیمی چون فراگونه، واقعیت سینمایی، قالب، سنت و زیرژانر نیز به شکل گذرااشاره شده است.
نویسنده زیر سرفصل «گزینههای نظریهپردازی گونه»، با پاسخ دادن به پرسش های زیر، سعی کرده توضیح دقیق تری از مفهوم ژانر به دست دهد:
آیا هر فیلم خندهداری، فیلمی از گونۀ کمدی است؟
آیا موضوعِ داستانیِ یک فیلم میتواند تنها تعیینکنندۀ گونۀ آن باشد؟
وجه ممیزۀ اصلی بین دلهره (Thriller) و وحشت کجاست؟
آیا مستند و انیمیشن، گونهاند؟
انتشار آثاری از این دست میتواند منجر به بحث های تازه ای در زمینه نظریۀ ژانر شده و به رشد و ارتقاء مطالعات سینمای ایران کمک کند.
علیرضا کاوه، منتقد سینماست و از سال ۱۳۷۰ در نشریات مختلف، نقد سینمایی می نویسد. کتاب «گونه سینمایی؛ لحن و نظام ارزشی» نوشتۀ علیرضا کاوه، با تیراژ هزار نسخه و بهای پنج هزار تومان در ایران منتشر شده است.