انتخاب یک فیلم مستند به عنوان نماینده سینمای ایران برای اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسیزبان سال 2020 جنجال برانگیز شد.
فیلم مستند “در جستجوی فریده” ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی در رقابت نهایی با فیلمهای “متری شش و نیم” ساخته سعید روستایی و “قصر شیرین” ساخته رضا میرکریمی، به عنوان نماینده ایران به آکادمی اسکار فرستاده شد.
انتخاب و معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار، چالش بزرگ هر ساله متولیان سینمای ایران است. پیش از این روند انتخاب فیلم معمولا به این شکل بود که ابتدا ترکیب هیئت انتخاب توسط بنیاد فارابی اعلام میشد و بعد در یک جلسه کاندیداها انتخاب و در نهایت در جلسه دیگری، گزینه نهایی انتخاب میشد. امسال، اما هیئت انتخاب فیلم، جمعی از سینماگران پیشنهادی از طرف خانه سینما بودند. این انتخاب غیرمتعارف، با واکنش های موافق و مخالف بسیاری در میان سینماگران ایرانی مواجه شد. اعتراض اصلی مخالفان این تصمیم این است که این اقدام خیلی شتابزده و یک ماه زودتر از تاریخ همیشگی و پشت درهای بسته انجام شده است. طبق سنت هر ساله، فیلم منتخب برای اسکار، اواخر شهریور یا اوایل مهر به آکادمی اسکار معرفی می شد و اگر امسال این انتخاب مطابق زمان هر سال صورت می گرفت، در این صورت، فیلمی مثل «متری شش و نیم» که به زودی در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درمی آید، شانس بیشتری برای دیده شدن در سطح بین المللی داشت و گزینه بهتری برای معرفی به اسکار بود. اما انتخاب شتابزده وزودهنگام فیلم «در جستجوی فریده»، این فرصت را از فیلم «متری شش و نیم» گرفت. سعید روستایی کارگردان فیلم «متری شش و نیم» در اعتراض به این انتخاب گفت: «یک ماه زودتر، ساعتی بعد از نیمه شب، بدتر از کودتا! عجیب نیست واقعا؟ تا اواخر شهریور و اوایل مهر زمان بسیار باقیست؟!»
نوید محمد زاده بازیگر فیلم «متری شش و نیم» هم در پستی گلایه آمیز نوشت: «هر سال اواخر شهریور نماینده سینمای ایران به اسکار اعلام میشد، علت این عجله در انتخاب چی بود؟ «درجستوی فریده» نماینده سینمای ایران در اسکار؟ فیلم خوبیه، درست، ولی براساس کدوم موفقیت بینالمللی؟ نمیتونستین تا بعد از جشنواره ونیز صبر کنید؟»
امسال اعضای هیئت انتخاب فیلم برای اسکار، از بین ۷۰ فیلم اکران شده در سال گذشته، ۱۰ فیلم را که شرایط لازم را برای حضور و موفقیت در اسکار داشتند انتخاب کردند. فیلمهای «مغزهای کوچک زنگزده» ساخته هومن سیدی، «بمب، یک عاشقانه» ساخته پیمان معادی، «سرو زیر آب» ساخته محمدعلی باشهآهنگر، «آشغالهای دوست داشتنی» ساخته محسن امیر یوسفی، «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی، «در جستجوی فریده» ساخته آزاده موسوی و کوروش عطایی، «عرق سرد» ساخته سهیل بیرقی، «متری شش و نیم» ساخته سعید روستایی، «سرخپوست» ساخته نیما جاویدی و «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار، جزو فهرست اولیه این هیئت انتخاب بودند که در نهایت از بین سه فیلم «متری شش و نیم»، «قصر شیرین» و «در جستجوی فریده»، فیلم «در جستجوی فریده» برگزیده شد و برای دومین بار فیلمی غیر داستانی و مستند به عنوان نماینده ایران برای اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسیزبان انتخاب شد. قبلا نیز در سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷)، فیلم مستند «باد صبا» ساخته آلبرت لاموریس که درباره فرهنگ و جاذبههای توریستی ایران بود به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار معرفی شده بود.
هیئت داوران امسال متشکل از فرشته طائرپور، مرتضی رزاق کریمی، فاطمه معتمدآریا، ابوالحسن داودی، رسول صدر عاملی، تورج منصوری، امیر اثباتی و مهرزاد دانش بود که رائد فرید زاده معاون بین الملل بنیاد سینمایی فارابی به عنوان عضو حقوقی این جمع را همراهی میکرد.
به اعتقاد مخالفان این انتخاب، مستند «درجستجوی فریده»، شانس اندکی در بخش فیلم های خارجی و غیر انگلیسی زبان اسکار برای انتخاب شدن و موفقیت دارد چرا که معمولا در این بخش فیلم های داستانی رقابت می کنند و به احتمال زیاد امسال فیلم های داستانی قوی ای از کشورهای مختلف در این بخش رقابت خواهند داشت.
«در جستجوی فریده» درباره زنی ۴۰ ساله به نام فریده است که در دوران نوزادی در آرامگاه امام هشتم شیعیان در مشهد رها شد. وی به یک شیرخوارگاه منتقل و زمانی که تنها یک و نیم سال داشت از سوی یک زوج هلندی به فرزندخواندگی پذیرفته و به هلند برده شد. گرچه فریده سالها به دنبال راهی برای رفتن به ایران بود اما ترس از آینده نامعلوم و مخالفت خانواده هلندیاش سبب شد که این مساله تا چهل سالگی او به تعویق بیافتد. در نهایت او از طریق اینترنت به جستجوی هویت گمشدهاش رفت؛ کمی فارسی یاد گرفت، با افراد زیادی آشنا شد و در نهایت به ایران سفر کرد تا با سه خانوادهای که مدعیاند او فرزند گمشده آنهاست ملاقات کند. این مستند تا کنون برنده چند جایزه داخلی از جمله جایزه بهترین فیلم، بهترین تدوین، بهترین موسیقی در یازدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت شده و برنده تندیس بهترین فیلم جشن بزرگ سینمای ایران نیز بوده است.
ایران نخستین بار در سال ۱۳۵۶ فیلم «دایره مینا» ساخته داریوش مهرجویی را به اسکار معرفی کرد. بعد از انقلاب اسلامی در ایران، به مدت ۱۵ سال هیچ فیلمی از ایران به اسکار فرستاده نشد. «زیر درختان زیتون» ساخته عباس کیارستمی نخستین فیلم سینمای ایران در بعد از انقلاب بود که در سال 1994 به اسکار فرستاده شد. از آن زمان تا کنون به جز سالهای ۱۹۹۶ و ۲۰۱۱ سینمای ایران هر سال نمایندهای به اسکار معرفی کرده است. از میان ۲۳ فیلم ایرانی که تاکنون برای بخش بهترین فیلم غیرانگلیسیزبان اسکار معرفی شدند تنها سه فیلم به بخش مسابقه راه یافتند که از میان آنها فیلم «بچههای آسمان» ساخته مجید مجیدی مجیدی موفقیتی به دست نیاورد و دو فیلم «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» به کارگردانی اصغر فرهادی هر دو برنده این جایزه شدند.
رضا شریفی افشار (Reza.Sharifiafshar@cine-eye.net)