محمدسعید خزایی
هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز، شیر طلایی افتخاری خود را به تیلدا سوئینتن، بازیگر برجسته بریتانیایی به خاطر یک عمر دستاورد سینمایی اهدا کرد. سوئینتن، کارنامه پرباری ذر سینما دارد و بازیگر فیلم های مهمی چون مردی از لندن، مورد عجیب بنجامین باتن، فقط عاشقان زنده ماندند، باید درباره کوین حرف بزنیم،پس از خواندن بسوزان، درود بر سزار و سوسپیریا بوده است.
جشنواره ونیز 2020 نخستین جشنواره سینمایی بین‌الملی تراز اولی است که پس از شیوع ویروس کرونا به صورت حضوری برگزار می‌شود و به همین خاطر سینمادوستان زیادی در سراسر جهان از مدت ها پیش برگزاری آن را انتظار می کشیده‌اند و می خواستند ببینند که یک رویدا سینمایی بزرگ در ابعاد جهانی در عصر کرونا چگونه برگزار می شود. حتی مدیران 7 جشنواره تراز اول اروپایی دیگر نیز اعلام کردند که در افتتاحیه ونیز امسال حضور پیدا می‌کنند و کردند.
جشنواره فیلم ونیز، دومین جشنواره شاخص سینمایی جهان از لحاظ قدمت و یکی از مهم‌ترین گردهمایی‌های سالیانه دوست‌داران هنر هفتم است. این جشنواره از سال 1932 آغاز به کار کرده و به جز چند سال در بحبوحه جنگ جهانی دوم همواره میزبان فیلم‌ها و هنرمندان بسیاری از سراسر جهان بوده است و امسال هفتاد و هفتمین دوره آن درحال برگزاری است.
امسال فیلم‌های «رفقای عزیز» ساخته آندره کونجالفسکی، «همسر یک جاسوس» ساخته کیوشی کوروساوا، «لیلا در حیفا» ساخته اموس گیتای، «عشاق» ساخته نیکول گارسیا و «خورشید» ساخته مجید مجیدی برای دریافت شیر طلایی ونیز رقابت می کنند.
سینما در برابر کرونا
به دنبال همه‌گیری ویروس کرونا، مشاغل و کسب‌وکارهای بسیاری متحمل ضرر شدند و هنر-صنعت سینما نیز از این قاعده مستثنی نبود. کمپانی‌های فیلم‌سازی مجبور شدند تولید آثار سینمایی و تلویزیونی خود را متوقف کنند و تهیه‌کنندگان نیز برای اکران و پخش آثار خود با مشکلات عدیده‌ای دست به گریبان شدند. اما در این بین سینمادوستان و جشنواره‌های سینمایی بیش از همه مضرر شدند؛ زیرا جز برگزاری حضوری، روش مناسب دیگری برای برپایی یک رویداد چند روزه سینمایی به گونه‌ای که هم رضایت تماشاگران جلب شود و هم خیال فیلمسازان از بابت حفظ آثارشان راحت باشد، وجود ندارد. اما با توجه به وضعیت کنونی جهان انجام چنین کاری بسیار مشکل است و به همین خاطر جشنواره کن 2020 به کلی لغو شد و شاهد برگزاری بی‌رمق جشنواره برلین 2020 بودیم. هرچند کج‌سلیقگی مسئولان برگزاری جشنواره برلین در انتخاب فیلم‌ها بر کاهش استقبال سینمادوستان از این رویداد بی‌تاثیر نبود، اما نباید نقش ویروس کرونا در این زمینه را هم از یاد برد.
مسئولان جشنواره ونیز 2020 از مدت ها قبل اعلام کردند که به هر طریق ممکن و با رعایت حداکثری پروتکل‌های بهداشتی جشنواره امسال را به صورت حضوری برگزار می کنند. در کنار افرادی که در فستیوال شرکت کردند، سینماگرانی که به دلیل محدودیت‌های موجود قادر به حضور در ایتالیا نبودند توانستند از طریق ارتباط ویدیویی با خبرنگاران و تماشاگران گفت‌وگو کنند.
آلبرتو باربارا، دبیر باسابقه جشنواره فیلم ونیز در گفت‌وگوی اخیرش با “ایندی وایر” در این‌باره گفته است: ” در ابتدای ماه ژوئن بود که مطمئن شدیم با در نظر گرفتن شرایط موجود، می‌توانیم جشنواره را ساماندهی کنیم. همچنین دریافتیم با توجه به آثار ارسال شده می‌توانیم در ونیز 2020 بیش از 50 فیلم را نمایش دهیم و تا به امروز -در زمان انجام این گفت‌وگو- بیش از 52 فیلم از 50 کشور مختلف برگزیده شده‌اند.”
حضور پررنگ زنان سینماگر
از 7 داور بخش مسابقه اصلی 4 داور زن هستند و ریاست هیئت داوران نیز به کیت بلانشت، بازیگر صاحب‌نام استرالیایی سپرده شده است. در کنار بلانشت، جوآنا هاگ کارگردان فیلم «یادگاری»، ورونیکا فرانتس و لودواین سانیه، سه عضو زن دیگر حاضر در هیئت داوران را تشکیل می‌دهند.
از میان 18 فیلم بخش اصلی، 8 فیلم (44 درصد) توسط زنان کارگردانی شده‌اند و به همین خاطر بی‌راه نیست اگر جشنواره ونیز امسال را زنانه‌تر از هر زمان دیگری بدانیم. هرچند مسئولان جشنواره ونیز همواره خود را هرگونه تبعیض جنسیتی در انتخاب آثار مبرا دانسته‌اند، اما ترکیب داوران ونیز 2020 به نظر در چینش فیلم‌های امسال بی‌تاثیر نبوده است. با وجود اینکه اسم کارگردان‌هایی همچون یاسمیلا ژبانیچ (برنده خرس طلایی برلین) در میان کارگردان‌های زن این دوره به چشم می‌خورد، اما پیش از مشاهده آثار نمی‌توان قضاوت کرد که آیا ترکیب هیئت داوران باعث افزایش تعداد کارگردان‌های زن در بخش‌های مختلف ونیز 2020 شده است یا کیفیت فیلم‌های ساخته شده توسط این کارگردان‌ها قابل توجه بوده است. جشنواره فیلم ونیز امسال، همچنین دو شیر طلایی افتخاری به تیلدا سوئینتن، بازیگر برجسته بریتانیایی و آن هوی، کارگردان مشهور ۷۳ ساله چینی اهدا کرد.
فیلم های شاخص ونیز 2020
حضور کارگردان‌های مطرح و بازیگران محبوب می‌تواند توجه بسیاری از دوست‌داران سینما را به سمت یک رویداد سینمایی جلب کند. جشنواره ونیز طی سال‌های اخیر فیلم‌هایی از رومن پولانسکی، گی‌یرمو دل تورو، آلفونسو کوارون و دیمن شزل را برای نخستین بار نمایش داده و همین امر باعث شده دوست‌داران هنر هفتم برای اطلاع از عملکرد و بازخوردهای این آثار، لحظه به لحظه جشنواره‌ی ونیز را دنبال کنند. اما امسال دست ایتالیایی‌ها در این زمینه چندان پر نیست هرچند در بخش اصلی فیلمسازان سرشناسی چون جانفرانکو رُزی، آندره کونجالفسکی، کیوشی کوروساوا، اموس گیتای، نیکول گارسیا و مجید مجیدی حضور دارند و با هم رقابت می کنند. در اینجا به چند فیلم حاضر در این فستیوال می‌پردازیم که احتمالا شانس بیشتری برای دریافت شیر طلایی ونیز دارند.
کو وادیس، آیدا؟/Quo Vadis, Aida?
یک فیلم‌ساز دغدغه‌مند اروپایی با فیلم جدیدش در جشنواره‌ی ونیز 2020 حضور دارد. یاسمیلا ژبانیچ که او را بیشتر به خاطر فیلم تحسین شده‌ی «گرباویتسا» می‌شناسیم، با «کو وادیس، آیدا؟» نیز به سراغ تم‌های همیشگی سینمای خود رفته است و بخشی از سیه‌روزی‌های دهه‌ی پایانی قرن بیستم مردمان سرزمین صرب‌ها و بوسنیایی‌ها را روایت می‌کند. ژبانیچ تا به امروز توانایی‌های خود در روایت چنین داستان‌هایی را ثابت کرده و جوایز معتبری همچون خرس طلایی جشنواره‌ی برلین را از آن خود کرده است. به همین خاطر منتظریم تا ببینیم او توانسته فیلمی در حد و اندازه‌های «گرباویتسا» بسازد یا خیر.
شبانه/Notturno
بسیاری از سینمادوستان از همین الان «شبانه» به کارگردانی جانفرانکو رُزی را یکی از بخت‌های اصلی دریافت شیر طلایی ونیز می‌دانند. رُزی با «شبانه» به سراغ تصویرگری بخشی از جنگ‌های خانمان‌سوز در خاورمیانه و کشورهای لبنان، سوریه و عراق رفته است تا از زاویه دید خودش به تاثیرات مخرب جنگ و خون‌ریزی بر وجود آدمی بپردازد. این مستندساز ایتالیایی در سال 2013 با «سکرو جی.ئه‌ره.آ» توانست شیرطلایی ونیز را از آنِ خود کند و بعد نیز با فیلم مستند دیگرش یعنی «آتش در دریا» جایزه‌ی خرس طلایی جشنواره‌ی برلین 2016 را دریافت کرد.
خورشید/The Sun
فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی یکی از کنجکاوی برانگیزترین فیلم‌های جشنواره ونیز 2020 است. مجیدی با این فیلم پس از تجربه ناموفق «آن‌سوی ابرها» باری دیگر به سینمای نوجوان/کودک‌محور خود بازگشته است و داستان پسری 12 ساله به اسم علی و سه دوست دیگرش را روایت می‌کند که با دزدی و کارگری خرج خود و خانواده‌شان را درمی‌آورند، اما به دنبال پیشنهاد یکی از خلافکاران محله‌شان و در ازای دستمزدی خوب تصمیم می‌گیرند یک گنج باارزش را از زیر یک مدرسه قدیمی بیرون بکشند و تحویل آن فرد سودجو بدهند. «خوررشید» در جشنواره فیلم فجر 1398 با بازخوردهای خوبی مواجه شد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه به این اثر رسید. با توجه به عملکرد همواره قابل قبول فیلم‌های نوجوان‌محور مجیدی در جشنواره‌های بین‌المللی، چندان بی‌راه نیست اگر امیدوار باشیم او با «خورشید» دومین شیرطلایی سینمای ایران را کسب کند.
سرزمین بدوی /Nomadland
مگر می‌شود فرانسیس مک‌دورمند (بازیگر فیلم های برادران کوئن و فیلم «سه بیلیبورد خارج از ابینگ، میزوری») در فیلمی حضور داشته باشد و همه منتظر دیدن آن نباشند؟ «سرزمین خانه به دوش» اثر جدید کلوئی ژائو که او را به خاطر فیلم «سوارکار» به خاطر می‌آوریم، یکی از کنجکاوی برانگیزترین فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه اصلی ونیز 2020 است.
در بخش خارج از مسابقه و در میان کارگردان‌های فیلم‌های کوتاه، اسم دو فیلم‌ساز برجسته یعنی پدرو آلمادوار و لوکا گوادانینو به چشم می‌خورد. این دو کارگردان به ترتیب با فیلم‌های «صدای انسانی» و «گل‌ها، گل‌ها، گل‌ها!» به جشنواره امسال پا گذاشته‌اند. «گل‌ها، گل‌ها، گل‌ها!» درواقع یک مستند کوتاه است که طی آن گوادانینو به تاثیر شیوع بیماری کرونا و قرنطینه بر روابط انسان‌ها می‌پردازد. آلبرتو باربارا، فیلم کوتاه سازنده «مرا با نامت صدا کن» را اثری متفاوت و جدا از جریان اصلی سینما دانسته است و همین توصیف ما را بیشتر مشتاق به تماشای «گل‌ها، گل‌ها، گل‌ها!» می‌کند.
فیلم کوتاه آلمادوار نیز برداشتی 30 دقیقه‌ای از نمایشنامه تک پرده‌ای «صدای انسانی» اثر ژان کوکتو است. این نمایشنامه ماجرای آخرین تماس تلفی زنی با معشوقه‌اش را روایت می‌کند. مرد قصد دارد با زن دیگری ازدواج کند و این تصمیم شخصیت اصلی داستان را بسیار تحت تاثیر قرار می‌دهد. در لایه‌های زیرین نمایشنامه «صدای انسانی»، نگاه خشک برخی از اقشار جامعه فرانسه درباره ازدواج به نقد کشیده می‌شود.
حضور پررنگ سینمای ایران در ونیز 2020
علاوه‌بر «خورشید» در بخش مسابقه اصلی، در جشنواره امسال دو فیلم ایرانی «جنایت بی‌دقت» و «دشت خاموش» به ترتیب به کارگردانی شهرام مکری و احمد بهرامی نیز در بخش افق‌ها به نمایش درخواهند آمد. مکری در سال 2013 با فیلم «ماهی و گربه» توانست جایزه این بخش را کسب کند، اما بهرامی نخستین حضورش در جشنواره ونیز را تجربه می‌کند.
بر اساس خلاصه داستان‌های منتشر شده از این دو فیلم، «جنایت بی‌دقت» تم و اتمسفری شبیه به کارهای پیشین مکری خواهد داشت، اما اینبار او بن‌مایه داستان خود را سینما و تماشاگران حاضر در یک سالن سینمایی قرار داده‌است. «دشت خاموش» درباره رابطه صاحب یک کوره با کارگرانش است. یک روز صاحب کوره تمام کارگرانش را جمع می‌کند و با آن‌ها درباره موضوعی صحبت می‌کند که زندگی تمام این مردان روستایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بهرامی دومین فیلم بلند داستانی خود را به صورت سیاه و سفید فیلم‌برداری کرده‌است. بر اساس برنامه نمایش فیلم‌های حاضر در این رویداد «جنایت بی‌دقت» در روز ۱۸ شهریور و «دشت خاموش» در روز ۱۳ شهریور نمایش داده می‌شوند. همچنین این دو فیلم به صورت آنلاین نیز برای تعداد محدودی تماشاگر اکران خواهند شد. فیلم‌های مکری و بهرامی با فیلم هایی از پیترو کاستلیتو، اوبرتو پازولینی و لاو دیاز رقابت می کند.
ونیز و فصل جوایز
طی سال‌های اخیر، فیلم‌هایی که موفق به دریافت شیرطلایی جشنواره ونیز شده‌اند در مراسم‌های سینمایی بعدی بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. مثلا فیلم «رما» به کارگردانی آلفونسو کوارون توانست سه جایزه اسکار از جمله اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان و بهترین کارگردانی را از آن خود کند یا فیلم «شکل آب» به کارگردانی دل تورو موفق شد چهار جایزه اسکار از جمله اسکار بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را تصاحب کند. به همین خاطر می‌توان از میان برندگان جوایز اصلی جشنواره ونیز برخی از مدعیان جوایز اسکار، بفتا و گلدن گلوب را از همین الان شناخت. همچنین بازخوردهای این رویداد می‌تواند بر فیلم ارسالی امسال سینمای ایران به اسکار 2021 نیز تاثیرگذار باشد. تقریبا تا دو ماه دیگر باید وضعیت نماینده ایران در اسکار پیش رو مشخص شود، اما به دنبال شیوع کرونا تا به امروز فیلم چندان قابل توجه‌ای در سینماها یا سرویس‌های وی‌او‌دی اکران نشده‌است. به همین خاطر چشم امید بسیاری از سینمادوستان به فیلم «خورشید» است. اگر ساخته مجیدی بتواند طی هفته آینده نقدهای مثبتی از سوی منتقدین حاضر در جشنواره ونیز کسب کند، احتمالا این فیلم با یک اکران محدود و صرفا برای کسب شرایط اعلام شده برای حضور در اسکار 2021 در یک یا چند شهرستان به روی پرده خواهد رفت.
